Page 37 - UFEK2017 Özetler Kitabı

3. ULUSAL FİZİK EĞİTİMİ KONGRESİ BİLDİRİ ÖZETLERİ KİTABI

B24 POPÜLER BİLİM KİTAPLARINDAKİ FİZİK DENEYLERİNİN BİLİMSEL
SÜREÇ BECERİLERİ YÖNÜNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ

Zeynep BAŞKAN TAKAOĞLU
1

1 Gümüşhane Üniversitesi

Bu çalışmada TÜBİTAK tarafından yayınlanan beş farklı popüler bilim kitabında yer alan fizik etkinlikleri içerikteki
temsil, konu ve bilimsel süreç becerileri dikkate alınarak incelenmiştir.
Bireyler yaşamlarının ilk yıllarında kuvvetli bir hayal gücü ile meraklı, istekli, keşfedici ve araştırmaya ilgilidirler
(Aktaş Arnas, 2002). Bu isteklerin karşılanmasında fen etkinlikleri uygun bir teknik olarak sıklıkla tercih edilmektedir. Bu
nedenle insanların yaşantılarında ilk karşılaşacağı fen/ fizik kavramlarının ve bunların uygulanacağı etkinliklerin heyecan
uyandırıcı ve doğru seçilmesi çok önemlidir (Ünsal ve Güneş, 2002). Seçilen etkinliklerin ezbere bir yaklaşımdan ziyade
zihinsel ve bilimsel süreç becerilerini destekleyici yönde olması gerekmektedir. Erken yaşta sunulan fen ve fizik eğitimi
ile çocukların çevreyi tanıma, deneylerle gözlem yapma, fikirlerini test etme ve ölçme gibi bilimsel becerilerinin
geliştirilmesi amaçlanmalıdır (Dağlı, 2014). Bu sayede bilim sadece okullarda kalmayıp günlük yaşantıya da taşınacaktır.
Öğrenilen bilgiler ve karşılaşılan olaylar okuldaki bilgilerle ilişkilendirerek bilimsel okuryazar olmak kolaylaşacaktır. Bu
yaşlarda yürütülen etkinliklerinde içeriğin araştırılması ve bu doğrultuda etkinliklerin sunulması önem arz etmektedir.
Etkili ve başarılı öğretim programlarının oluşturulmasında sadece öğretmenin anlattıkları yeterli olmamaktadır. Bunun
yanında problem çözme eleştirel düşünme, akıl yürütme ve yaratıcılık yeteneklerini geliştirici çalışmalar başarılı
bireylerin gelişmesinde katkı sağlamaktadır (Aktaş Arnas, 2002). Bu çalışmaların yürütülebileceği uygulamaların başında
ise farklı bilimsel süreç becerilerine yer veren fen etkinlikleri düşünülebilir.
Nitel analiz yöntemlerinden doküman analizi kullanılan çalışmada TÜBİTAK popüler bilim kitapları tarafından
yayınlanan 100 bilimsel deney, bilimsel deneyler, deneylerle bilim 1. Kitap, deneylerle bilim 2. Kitap ve deneylerle bilim
3. Kitap incelenmiştir. Çalışma alt problemler doğrultusunda iki aşamada analiz edilmiştir. İlk aşamada kitaplarda yer
alan fizik etkinlikleri diğer etkinlik türlerinden ayrılmış ve konu bazında kategorilendirilerek 8 kategori oluşturulmuştur.
Aynı aşamada deneyler sonuçlarına göre kapalı uçlu, açık uçlu veya hipotez test etme deneyleri olarak
gruplandırılmışlardır. İkinci aşamada belirlenen fizik etkinlikleri bilimsel süreç becerileri dikkate alınarak
değerlendirilmiştir. Bu aşamada her bir etkinliğin temel süreçler, nedensel süreçler ve deneysel süreçler kategorilerinde
bulunma ve bu kategorilerin alt başlıklarda temsil edilme durumları incelenmiştir. Sonraki aşamada incelenen veriler
tablolaştırılmıştır. Son aşamada oluşturulan tablolar yardımı ile veri yazıya dönüştürülmüş ve gerekli sonuçlara
ulaşılmıştır.
Popüler bilim kitapları incelendiğinde 100 Bilimsel Deney’de 96 etkinliğin 50’si, Bilimsel Deneyler’de 104
etkinliğin 69’u, Deneylerle Bilim 1. Kitap’ta 99 etkinliğin 36’sı, Deneylerle Bilim 2. Kitap’ta 94 etkinliğin 89’u ve Deneylerle
Bilim 3. Kitap’ta 75 etkinliğin 32’si fizik etkinliklerine aittir. Tüm kitaplarda fizik etkinlikleri içerisinde en fazla madde ve
özellikleri kategorisine yer verilirken, elektrik ve manyetizma, optik ve kuvvet-hareket sıklıkla karşılaşılan diğer
kategoriler olmuştur. Ses, astronomi, enerji ve denge moment kategorilerinde ise çok az etkinlik bulunmaktadır.
Sonuçlarına göre deneyler incelendiğinde hipotez test etme türü deneylere hiç rastlanmamıştır. Açık uçlu deneyler tüm
kitaplarda %12 oranında iken kapalı uçlu deneyler %87 oranındadır. Kitaplarda yer alan etkinlikler bilimsel süreç
becerileri yönünden incelendiğinde temel süreç becerilerinin nedensel ve deneysel süreç becerilerinden oldukça fazla
olduğu ortaya çıkmıştır. Temel süreç becerilerinde en fazla gözlem yapma becerisine yer verilirken en az sayı uzay ilişkisi
yer almaktadır. Deneysel süreç becerileri içerisinde değişkenleri değiştirme ve kontrol etme becerisi sıklıkla kullanılırken
hipotez kurma becerisine yönelik etkinlikler pek tercih edilmemiştir. Nedensel süreçler diğer alanlara göre en az yer
verilen kategoridir. İlköğretimin dördüncü sınıfına kadar yürütülen etkinliklerde bilimsel araştırma tasarlama ve
uygulamadan ziyade gözlem yapma, ölçüm yapma, verileri kaydetme, verilere dayanarak çıkarımda bulunma ve
yorumlama gibi becerilerin geliştirilmesi amaçlanmaktadır (Koray, Bahadır ve Geçgin, 2006). Bu durum gözlem yapma
ve ölçüm yapma becerilerinin fazla oranda bulunmasını açıklamaktadır. Ancak etkinliklerde sıklıkla kapalı uçlu deneylere
yer verilmesi çıkarımda bulunma ve yorumlama becerilerinin gelişimini engellemektedir. Tüm kitaplarda bilimsel süreç
becerilerinin etkinliklere dağılımı yetersiz ve dengesizdir. Bu tür kitapların kullanıcıların merakını gidermekten başka ileri
becerileri de geliştirmeleri gerekmektedir. Bu nedenle fen bilimleri alanında hazırlanacak temel ve yardımcı kitaplarda
daha fazla açık uçlu veya hipotez test etmeye yönelik etkinliklerin tasarlanması önerilmektedir. Yardımcı kaynaklar
destek materyalleri ile bütünleştirilerek veli veya öğretmenlere yönelik destek kaynaklarıyla sunulabilir.

Anahtar Kavramlar: popüler bilim kitapları, fizik etkinlikleri, bilimsel süreç becerileri

25