Page 33 - UFEK2017 Özetler Kitabı

3. ULUSAL FİZİK EĞİTİMİ KONGRESİ BİLDİRİ ÖZETLERİ KİTABI

ÇUKUR AYNALARDA GÖRÜNTÜ OLUŞUMU - DENEY DÜZENEKLERİNİN
B20 VE ETKİNLİK YAPRAKLARININ OLUŞTURULMASINA YÖNELİK ÖRNEK
BİR UYGULAMA

Seda ÇEKİÇ TOROSLU

Yasemin Karakaya Bilim ve Sanat Merkezi, Ankara

Geometrik optik konusunda yurt içinde ve yurt dışında yapılmış pek çok çalışmaya rastlamak mümkündür.
Literatür taraması yapıldığında ülkemizde geometrik optik alanında yapılan çalışmaların öğrencilerin sahip olduğu
kavram yanılgılarını belirlemeye yönelik olduğu, daha geniş kapsamda geometrik optik konuları ile ilgili olduğu veya
geliştirilen öğretim programlarının öğrenci başarısına etkisini araştırmaya yönelik olduğu görülmüştür. Bu çalışmada ise
çukur ayna gibi daha dar bir alana odaklanarak ilköğretim ikinci kademe ve lise öğrencilerine yönelik çukur aynalar ile
ilgili geliştirilen etkinlik yaprakları ve deney düzeneklerinin tanıtılması ve öğrenci başarısına etkisinin araştırılması
amaçlanmıştır.
Bu uygulama Yasemin Karakaya Bilim ve Sanat Merkezindeki fizik alanında Özel Yetenekleri Geliştirici Programa
(ÖYGP) devam eden 16 öğrenci ile gerçekleştirilmiştir. Bu öğrencilerinden 9 tanesi 7. sınıf, 7 tanesi 8. sınıf öğrencisidir.
Çukur ayna konusu, 7. sınıf fen bilimleri dersinde “Aynalarda Yansıma ve Işığın Soğurulması” ünitesi içinde yer alırken
10. sınıfta fizik dersinde “Optik” ünitesi içinde yer almaktadır. 7. sınıf müfredatında “Özel ışınlarla görüntü çizimine
girilmez.” ifadesi yer alırken 10. sınıfta “Öğrencilerin özel ışınlardan faydalanarak görüntü oluşturmaları ve oluşan
görüntünün özelliklerini yorumlamaları sağlanır.” ifadesi kazanımlar arasındadır. Her iki seviyede de görüntünün
özellikleri ile ilgili matematiksel işlemlere girilmemektedir. 2016-2017 eğitim öğretim yılında Bilim ve Sanat Merkezine
devam eden lise öğrencileri ÖYG programına dâhil olmadığı için çalışma 7. ve 8. sınıflara uygulanmıştır. Uygulamada,
öğrencilerin özel ışınlardan faydalanarak görüntü oluşturmaları, oluşan görüntünün özelliklerini yorumlamaları ve
matematiksel ifadelerden yararlanarak sonuca ulaşmaları istenmiştir.
Uygulamaya başlamadan önce öğrencilere çukur aynadaki özel ışınlar, hazırlanan etkinlik kâğıdı üzerinde
çizimlerle tanıtıldı. Öğrencilerin çukur aynalar hakkında bilimsel süreç becerilerini geliştirecek deney düzenekleri
hazırlandı. 5 kategoride 6 deneyin yapılması planlandı. Öğrencilere deney malzemeleri verilerek cismi aynanın
merkezinden dışarıya, merkeze, odak ile merkez arasına, odak noktasına ve ayna ile odak noktası arasına belirli noktalara
konulması durumunda görüntünün yerini ekran üzerinde bulmaları ve ölçümle yerini tespit etmeleri istendi. Öğrenciler
deneyleri yaparken bilimsel süreç becerilerinden; gözlem, sınıflama, uzay/zaman ilişkilerini kullanma, sayıları kullanma,
ölçme, iletişim kurma ve verileri yorumlama basamaklarını kullandılar. Her bir deneyden sonra öğrencilerden deneyle
uyumlu hazırlanan etkinlik kâğıtları üzerinde çizmeleri ve ölçümleri yapmaları istendi. Son olarak ise matematiksel
ifadeleri kullanarak görüntünün yeri ve büyüklüğünü bulmaları istendi. Her deney öncesi öğrencilere görüntünün nerede
oluşabileceğini, boyunun nasıl olacağı, düz ya da ters olup olmadığı ve sanal ya da gerçek olup olmadığını bilip
bilmedikleri soruldu veya tahmin etmeleri istendi. Öğrencilerin cevapları gözlem formuna kaydedildi. Öğrencilerden
gelen dönütlere göre öğrencilerin genelde ezber yaptıkları, yanlış cevap verdikleri veya verdiği cevaplardan emin
olmayıp karıştırdıkları gözlemlendi. Tüm deneyler bitince öğrencilere aynı sorular yeniden yöneltildi. Öğrencilere
görüntünün yeri, boyu, ters/düz oluşu veya sanal/gerçek oluşu hakkında sorular sorulduğunda genellikle doğru cevaplar
verdikleri gözlemlendi. Elde edilen veriler nitel olarak değerlendirildi.
İlköğretim ikinci kademede veya orta öğretimde ders işlenirken deney yapmaya yeterince önem
verilmemektedir. Bu araştırmaya katılan 16 öğrencinin 8 tanesi birbiri ile aynı olmayan özel okullara, 8 tanesi ise yine
birbirinden farklı devlet okullarına devam etmektedir. Uygulamaya başlamadan önce öğrencilere çukur ayna ile ilgili
okullarında deney yapıp yapmadıkları sorulmuş anacak hiçbir öğrenciden olumlu yanıt alınamamıştır. Bu çalışma ile
geliştirilen deney düzenekleri ve etkinlik yaprakları öğrencileri ezber yapmak yerine daha kalıcı öğrenmelerine olanak
sağlarken aynı zamanda öğrencilerin bilimsel süreç becerilerini geliştirmelerine de yardımcı olmuştur. 7. sınıf fen
bilimleri ve 10. sınıf fizik dersi müfredatında çukur ayna ile ilgili matematiksel işlemlere yer verilmese de araştırmaya
katılan öğrenciler, matematiksel ifadeleri kullanarak çok rahat işlemler yapabilmiştir. Bu sayede deney yaparak elde
ettiği ölçümü ve etkinlik yaprakları üzerinde yaptığı çizimler sonucu elde ettiği ölçümü matematiksel işlemlerle elde ettiği
değerlerle tutarlılığını gözlemledi. Öğrencilerle yapılan görüşmelerde öğrenciler; dersler sırasında okullarındaki derslere
göre kendilerini daha aktif hissettiklerini, konuyu daha iyi anladıklarını ve derslerin eğlenceli geçtiğini belirtmişlerdir. Bu
çalışma, her ne kadar bilim ve sanat merkezine devam eden fizik alanında özel yetenekli 7. ve 8. sınıf öğrencilerine
uygulansa da lise 10. sınıf öğrencilerine de uygulanabilir. Hazırlanan etkinlik yapraklarının fizik öğretmenlerine örnek
olabileceğine inanılmaktadır.

Anahtar Kavramlar: Çukur ayna, optik, bilimsel süreç becerisi

21