Page 44 - UFEK2017 Özetler Kitabı

3. ULUSAL FİZİK EĞİTİMİ KONGRESİ BİLDİRİ ÖZETLERİ KİTABI

B32 KAVRAMSAL DEĞİŞİM SÜRECİNDE DURUM ANALİZ KATEGORİLERİ
“AKLA YATKINLIK, ANLAŞILIRLIK, YARARLILIK”

2
1
Özgür ANIL , Hüseyin KÜÇÜKÖZER

1 Milli Savunma Üniversitesi
2 Balıkesir Üniversitesi

Araştırmanın amacı, ortaöğretim öğrencilerinin aynalar konusundaki kavramsal durumlarının analizini
yapmaktır. Kavramsal değişim teorisini temel alarak kavram öğretiminin gerçekleştirilmesini hedefleyen çalışmaların
sınırlı sayıda olması, araştırmacıları “Kavramsal değişim süreci nasıl gerçeklemektedir?” sorusuna yanıt aramaya
yöneltmiştir. Bu kapsamda araştırmada; kavramsal değişim teorisini temele alan “durum analiz kategorileri (anlaşılırlık,
akla yatkınlık, yararlılık) ” ile öğrencilerin aynalar konusundaki kavramsal durumlarının analizini yaparak kavramsal
değişimin ne düzeyde gerçekleştiğini belirlemek amaçlanmıştır. Araştırmada örnek olay yönteminin iç içe geçmiş tek
durum deseni kullanılmıştır. Araştırma deseninin tasarımı sürecinde, öğrenme sarmalına uygun olarak tasarımlanan 5E
öğretim modeli yardımıyla bir öğretim planı oluşturulmuş ve öğretim sürecinin sonunda öğrencilerin mevcut bilgi
yapılarında meydana gelen değişimler kavramsal değişim teorisini temele alan “durum analiz kategorileri” yardımı ile
incelenmiştir. Bu süreç; uygulama öncesi, deneysel işlem (uygulama) ve uygulama sonrası olarak 3 farklı aşamadan
oluşmaktadır. Uygulama öncesi, konuya ilişkin kavram yanılgılarının belirlendiği aşamadır. Deneysel işlem süreci; 5E
Öğretim Modeli çerçevesinde yapılandırılan ve kavramsal değişimi gerçekleştirmeye yönelik öğretim uygulamalarını
kapsayan bir aşamadır. Deneysel desenin son aşaması olan uygulama sonrası süreç ise öğrencilerin kavramsal
değişimlerinin incelendiği değerlendirmeye yönelik bir aşamadır.
Araştırmanın örneklemini, Balıkesir il merkezinde bulunan bir lisenin 10. sınıfları arasından küme örnekleme
yöntemi yardımı ile seçilen, iki şubedeki toplam 46 öğrenci (24 kız, 22 erkek) oluşturmuştur. Veri toplama sürecinde;
“Kavram Testi”, “Görüşmeler”, “Kamera Kayıtları”, “Öğrenci Kılavuzları” ve “Anlam Çözümleme Tabloları” kullanılmıştır.
Verilerin analizi sürecinde, “durum analiz kategorilerinden (anlaşılırlık, akla yatkınlık, yararlılık)” yararlanılmıştır.
Kavramsal değişim süreci “akla yatkınlık” boyutu kapsamında değerlendirilirken 7 farklı alt kategoriden yararlanılmıştır.
Öğrenciler bilimsel kavramların sunumu sürecinde; yeniden yapılandırılan kavramın diğer bilgi ve kavramlar ile olan
tutarlılığına (diğer bilgi alt kategorisi), laboratuvar deneyimlerine ve gözlemlerine (laboratuvar deneyimi alt kategorisi),
öğretim öncesinde ve sonrasında sahip olduğu düşüncelerine (geçmiş deneyimler alt kategorisi), bilimsel teorilerin
deneysel kanıtlarına (bilişsel yapı alt kategorisi), kavramların ontolojik konumlarına (doğa ötesi alt kategorisi), diğer
bilimsel kavramlar ile gerçekleştirilen benzetmelere (akla yatkın benzetmeler), nedensel işleyişe ilişkin açıklama ve
çizimlere (gerçek işleyiş alt kategorisi) vurguda bulunmuşlardır.
Kavramsal değişim süreci “anlaşılırlık” boyutu kapsamında değerlendirilirken 3 farklı alt kategoriden
yararlanılmıştır. İlk alt kategori (görüntü), öğrencilerin yeni kavrama ilişkin olarak “grafik ve resimler yardımı ile yaptıkları
açıklamaları” içermektedir. Öğrencilerin bilimsel kavramın sunumu sürecinde arkadaşları, aileleri ve çevreleriyle olan
etkileşimleri sonucunda ortaya çıkan günlük yaşama ilişkin deneyimlerini sundukları alt kategori ise “örnek verme”
olarak ifade edilmiştir. Öğrencilerin bilimsel kavramların sunumu sürecinde söz ve sembollerden yararlandığı son alt
kategori ise “dil” alt kategorisidir. Öğrenciler, yeni kavramı “anlaşılır” bulduklarını; grafik ve resimler yardımı ile günlük
yaşama ilişkin örneklerden yararlanarak ve bilimsel kavramların sunumu sürecinde söz ve sembollere başvurarak
vurgulamışlardır. Kavramsal değişim süreci “yararlılık” boyutu kapsamında değerlendirilirken 3 farklı alt kategoriden
yararlanılmıştır. Öğrenciler bilimsel kavramların sunumu sürecinde; farklı kavramların karşılaştırılmasına (rekabet alt
kategorisi), yeni kavramın geniş bir uygulama alanına sahip olduğuna (güç alt kategorisi), yeni kavram ile neler
yapılabileceğine ve kavrama ilişkin beklentilerine (umut verici ifadeler alt kategorisi) vurguda bulunmuşlardır. Kavramsal
değişim durumlarının analizinden elde edilen sonuçlar değerlendirildiğinde; öğrencilerin çoğunluğunun öğretim
sürecine taşıdıkları mevcut kavramlar ile ilgili hoşnutsuzluk duydukları, gerçekleştirdikleri deney ve etkinlikler yardımı
ile ulaştıkları yeni kavram ve açıklamaları “akla yatkın, anlaşılır ve yararlı" buldukları için olası bilimsel (yeni) kavramları
içselleştirerek anlamlı ve kalıcı bir öğrenme gerçekleştirdikleri söylenebilir.
Aynalar konusu ile ilgili öğrencilerin mevcut kavramlarını dikkate alması, mevcut kavramlardan bilimsel
kavramlara doğru geçişi sağlayabilecek etkinliklere öğretimde yer vermesi ve bu süreçte öğretmenlere öğrencilerin
geçmiş bilgilerini görme fırsatı, öğrencilere ise yeni kavramları geliştirebilmelerine yardımcı olacak deneyimler sağlayan
5E öğretim modelinden yararlanılması gibi nedenlerle çalışmanın, kavramsal değişim sürecine yönelik araştırmalara
önemli katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kavramlar: Kavramsal Değişim, Durum Analiz Kategorileri, Öğrenci Kılavuzları, Anlam Çözümleme
Tabloları, Akla Yatkınlık, Anlaşılırlık, Yararlılık.

32