Page 88 - UFEK2017 Özetler Kitabı

3. ULUSAL FİZİK EĞİTİMİ KONGRESİ BİLDİRİ ÖZETLERİ KİTABI

B80 MUMUN YANMASI OLAYININ YANMA ŞARTLARI AÇISINDAN
DEĞERLENDİRİLMESİ

Yasemin DOĞAN , Zeynep GÜREL
1
2

1 Behçet Canbaz Anadolu Lisesi
2 Marmara Üniversitesi

Bu çalışmanın amacı fizik öğretmen adaylarının mumun yanması olayını yanma şartları açısından nasıl
değerlendirdiklerini ortaya çıkarmaktır. Çalışma tasarım tabanlı araştırma olarak yürütülüp tamamlanan doktora tezinin
bir bölümünü içermektedir. Bahsedilen doktora tezi kapsamında konaklamalı kamp deneyiminden çıkarılan gerçek
yaşam problemleri çözüm sürecinden geçirilmiştir. Kamp ateşi problemi de bu tür problemlerden biri olarak Doğada
Fizik Derslerinin müfredatında farklı senelerde yer almıştır. Araştırmacıların yanma konusunda artan deneyim ve
bilgilerinin bir sonucu ve tasarım tabanlı araştırma aşamalarında kullanılan benzer bir problem olarak mumun yanması
olayı seçilmiştir. Mumun yanması olayı kamp ateşi olarak adlandırılan daha karmaşık problemin çözüm sürecine “Mum
Üzerine Faraday Dersleri” olarak bilinen bir dersin içeriği etrafında tanıtıcı ve tamamlayıcı derslerden oluşan iki haftalık
bir uygulama olarak dâhil edilmiştir. Bu uygulama sürecinin ilk aşaması “Mum Üzerine Faraday Derslerine” hazırlık süreci
olarak tasarlanmıştır. Bu süreçte öğretmen adayları sırasıyla yanan bir mumu gözlemleyerek kendi gözlem formlarını
oluşturmuşlardır. Bir sonraki aşamada bu gözlem formlarına dayanarak mumun yanması konulu bütün sınıf tartışması,
araştırmacıların tartışma akışına doğru veya yanlış cevaplar yönünde bir müdahalesi olmaksızın gerçekleştirilmiştir. Bu
sürece ait kayıtların yazıya dökülmesi ile elde edilen bulgulardan öğretmen adaylarının mumun yanması ile ilgili görüşleri
ortaya çıkartılarak 16 açık uçlu sorudan oluşan bir izleme testi hazırlanmıştır. Bir sonraki hafta yapılan tamamlayıcı derste
bu izleme testi uygulanmış ve daha sonra fizik öğretmen adaylarının yanan mum hakkındaki bilgi ve fikirlerini düzeltici
ve tamamlayıcı olarak yeni bir bütün sınıf tartışması yapılmıştır. Bu araştırmada mumun yanması olayında yanma
şartlarına odaklanılarak izleme testinden sadece beş soruya verilen cevapların, ilgili sınıf tartışması kayıtlarının da bu
kapsamdaki bölümünün içerik analizi yapılmıştır. Buna göre tanıtıcı dersteki bütün sınıf tartışmasında ve izleme testinde
ortaya çıkan düşünceler arasında fark görülmemiştir. Böylece bütün sınıf tartışmasında söz almayan fizik öğretmen
adaylarının da tartışmaya katılan fizik öğretmen adayları ile aynı düşüncelere sahip olduğu anlaşılmıştır. Fizik öğretmen
adaylarının çoğu yanmanın gerçekleşmesi için yanıcı madde, yakıcı madde ve yeterince yüksek sıcaklık şartlarının yerine
gelmesi gerektiğini ifade etmiş, bu şartların olduğu her durumda yanmanın mutlaka gerçekleşeceğini, ancak bazen gözle
görülemeyeceğini belirtmişlerdir. Verilen cevapların çoğuna göre yanmanın gözlemlenememesinin nedeni, yanma olayı
sırasında insan gözünün görebileceği aralıkta ışın yayılmamasıdır. Fizik öğretmen adaylarından biri bu durumu atomik
boyutta kimyasal bir olayın gerçekleşiyor olmasına bağlamıştır. Tartışma sırasında bir fizik öğretmen adayı yanıcı ve yakıcı
madde arasında bir oran olması gerektiğinden bahsetmiş, ancak bir diğeri buna karşı çıkarak oksijen olduğu taktirde
yanıcı maddeden ne kadar olursa olsun yanma tepkimesinin gerçekleşeceğini söylemiştir. İzleme testindeki cevaplara
göre yanıcı ve yakıcı madde arasında bir oran olduğunu düşünen fizik öğretmen adayının bu düşüncesinden vazgeçtiği
ve her durumda yanma olacağını, sadece görülemeyebileceğini ifade ettiği görülmüştür. Fizik öğretmen adaylarının
açıklamalarından normalde alevli yandığı gözlenen bir maddeden çok az miktarda olduğunda demirin yanması gibi pasif
bir yanma olayının gerçekleşeceğini bekledikleri anlaşılmaktadır. Bununla birlikte tartışmada söz almayan bazı öğretmen
adayları yanmanın gerçekleşmesi için yanıcı ve yakıcı madde arasında belirli bir oran olması gerektiğini belirtmiştir.
Ayrıca fizik öğretmen adaylarının cevapları arasındaki tutarlılığa bakmak amacıyla yanma bittiği anda ortamda kalan
maddelerden birinin yanıcı madde olmasının mümkün olup olmadığı sorulmuştur. Mumun yanmasının değil, yanma
olayının gözlemlenmesinin madde miktarına bağlı olduğunu düşünen fizik öğretmen adaylarının çoğu ancak oksijen
bittiğinde ortamda yanıcı maddenin kalacağını ifade etmiştir. Bununla birlikte fizik öğretmen adaylarının çoğunun
mükemmel yanmanın mümkün olmadığını belirterek bu ifadeleriyle çeliştikleri görülmüştür. Buna göre fizik öğretmen
adaylarının mumun yanması olayında yanma şartlarının gerçekleşmesi konusunda benzer ancak tam olarak tutarlı
olmadığı anlaşılan düşüncelere sahip olduğu ve bütün sınıf tartışmasının benzer cevapların ortaya çıkması üzerinde etkili
olduğu sonucuna varılmıştır. Sonuç olarak tasarım tabanlı araştırma yaklaşımı kullanılarak tamamlayıcı dersin içeriği
öğretmen adaylarının gerçek yaşam deneyimlerinden doğan sorulara cevap ararken uzman ihtiyacını karşılayacak
şekilde düzenlenebilmiştir.

Anahtar kelimeler: Mum Üzerine Faraday Dersleri, mumun yanması, yanma şartları

76