Page 107 - UFEK2017 Özetler Kitabı

3. ULUSAL FİZİK EĞİTİMİ KONGRESİ BİLDİRİ ÖZETLERİ KİTABI

MEKANİK LABORATUVARINDAKİ GELENEKSEL MATERYALLERİN
P14 SORGULAMAYA DAYALI ÖĞRETİME YÖNELİK OLARAK KULLANIMI

Üzeyir ARI , Haki PEŞMAN , Oktay BAYKARA
1
1
1

1 Fırat Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Matematik ve Fen Bilimleri Eğitimi Bölümü

Fizik laboratuvarlarında deneyleri gerçekleştirmek için gerekli olan araç-gereçler çeşitli niceliksel verileri almak
için kullanılırlar. Bunlar genellikle günlük hayatımızdaki olayları temsil eden durumları ortaya koyarlar. Bu sayede
öğrenciler çevrelerinde gerçekleşen fiziksel olayların işleyişi hakkında analiz yapma imkanı bulurlar. Ancak laboratuvarda
kullanılan bu araç gereçlerin sadece veri elde etmek için kullanılması fiziksel olayların anlaşılmasına katsı
sağlayamamaktadır. Aksine öğrencilerin karmaşık ve anlamsız sayılar elde etmesine neden olabilir. Öğrencilerin elde
ettikleri bu verileri nasıl yorumlamaları gerektiği ayrıca önemlidir. Geleneksel laboratuvarlarda materyaller laboratuvar
föyünde adım adım verilen talimatlar takip edilerek kullanılırlar ve böylece veri elde etme işlemi gerçekleştirilir.
Öğrencinin bu materyalleri kullanma konusunda kendilerinin belirledikleri bir uygulama söz konusu değildir. Eğer öğrenci
kendi belirleyeceği aşamaları takip ederek bu materyalleri kullanabilirse o zaman materyalden daha fazla faydalanabilir.
Bunu sağlayabilmek için son yıllarda literatürde artık daha fazla çalışılan ve etkinliği kanıtlanan sorgulamaya dayalı
öğretim yönteminin kullanılması önerilebilir. Sorgulamaya dayalı öğretim yönteminde öğrenci bilimsel bilgilere ulaşmak
için kendi tasarladığı bir deneyi gerçekleştirerek verileri elde eder. Bu yöntemde öğrenci öncelikle araştırma hipotezini
ve ardından bağımlı ve bağımsız değişkenlerini belirler. Daha sonra hipotezini test edebilmek için laboratuvarda bulunan
materyallerden yola çıkarak deneyini tasarlar. Burada materyalleri kullanma hususunda öğrenci özgürdür. Materyali
nasıl kullanacağı ve verileri nasıl alacağı öğretmen veya föy tarafından belirtilmemiştir. Ancak öğrencilerin de
materyallerin nasıl çalıştığını, hangi tür verileri sunduğunu bilmesi gerekir. Bunun için ise öğrencilerin önceden bu
materyaller hakkında bilgilendirilmesi gerekmektedir. Bu yüzden bu çalışmada fen bilimleri öğretmenliği genel fizik
laboratuvarında kullanılan geleneksel materyallerin sorgulamaya dayalı öğretim yöntemiyle nasıl kullanılabileceği
tartışılmıştır. Bu çalışma için seçilen materyal ise hava masasıdır. Hava masası düz cam bir yüzey üzerinde iki metal diski
bulunan ve bu disklere hava pompası yardımıyla hava gitmesiyle cam yüzey üzerinde sürtünmesiz bir şekilde hareket
etmesini sağlayan bir düzenektir. Sürtünmesiz olarak hareket edebilen disklerin altında deney kağıdına izler bırakabilen
iğneleri mevcuttur. Ayrıca izlerin hangi zaman aralıklarında bırakılabileceği de belirlenebilmektedir. Genel fizik
laboratuvarı I derslerinde mekanik konuları işlenmektedir. Bu kapsamda hareket, hız, ivme, momentum kavramları bu
laboratuvarda işlenmektedir. Hava masası bu kavramların tümünün işlenmesi için yeterli imkanları sunmaktadır. Çünkü
belirtilen fizik kavramları sürtünmesiz ortam, hassas ölçüm araçları gibi ideal şartlarda gerçekleşen durumlarda
hesaplanmış ve ortaya çıkarılmıştır. Hava masası da sağladığı sürtünmesiz ortam sayesinde ideale yakın bir ölçümü
öğrencilere sunabilmektedir. Geleneksel laboratuvarda hava masasını kullanımı şu şekilde gerçekleşmektedir: öncelikle
deneyi yapılacak olan konu belirlenir. Ardından deneyin nasıl yapılacağı aşama aşama yazılır. Burada öğrencilere hava
masası disklerinin bırakacağı izlerin zaman aralığı, disklerin masa üzerindeki konumunun ne olacağı, diskleri nasıl hareket
ettireceği, masanın eğiminin ne olacağı gibi bilgiler aşama aşama yazılarak verilir ve öğrencinin deneyi yapması ve verileri
alması istenir. Veriler alındıktan sonra öğrencilerden kağıt üzerine çıkan izleri cetvel yardımıyla ölçmesi, gerekli tablo ve
grafikler oluşturarak deneyin sonucu yazması istenir. Sorgulamaya dayalı öğretim yönteminde hava masasının kullanımı
için ise öğrenciler araştıracakları hipotezi oluşturduktan ve değişkenlerini belirledikten sonra deneyi kendilerinin
tasarlaması ve gerçekleştirmesi beklenir. Bu aşamada öğrenciler hava masası disklerini nasıl kullanacaklarını kendileri
düşünür ve hipotezlerini doğrulamak için verilerini kendi istedikleri şekilde alırlar. Burada öğrencilerin yapabilecekleri
durumlar şunlar olabilir. Örneğin yatay atış hareketinin işlendiği bir laboratuvar dersinde bir öğrenci masaya eğim verip
hava masasının üst kısmından yatay olarak eliyle itmesi suretiyle hareket kazandırıp veri alabilir. Başka bir öğrenci bir
aparat kullanarak aynı yerden farklı kuvvetler uygulayarak diskin ne kadar ileri düştüğünü ve ne kadar havada kaldığını
belirleyebilir. Bunlar belirledikleri hipoteze göre değişim gösterebilir. Görüldüğü üzere hava masasının geleneksel
öğretimle kullanımında öğrencinin bu materyali kullanımı sadece veri alma amaçlıdır. Ancak sorgulamaya dayalı olarak
kullanımında çok değişik uygulama biçimleri ortaya koymaktadır. Dolayısıyla öğrencilerin düşünme biçimlerinin
gelişmesi ve olaylara farklı bakış açıları geliştirmeleri için fırsatlar sunmaktadır. Bu durumda hava masasının ve diğer
materyallerin sorgulamaya dayalı olarak kullanılmasının öğrencilerin çevrelerindeki fiziksel olayları daha iyi anlaması
açısından daha faydalı olduğu ifade edilebilir.

Anahtar Kavramlar: Öğretim materyalleri, Sorgulamaya dayalı öğretim, Genel fizik laboratuvarı, Fen bilimleri
öğretmen adayları

95