Page 17 - UFEK2017 Özetler Kitabı

3. ULUSAL FİZİK EĞİTİMİ KONGRESİ BİLDİRİ ÖZETLERİ KİTABI

B04 OKUL DIŞI ÖĞRENME ORTAMI OLARAK PLANETARYUM: BİR
TOPLUMSAL SORUMLULUK PROJESİ

Ahmet İlhan ŞEN , Özlem OKTAY , Hülya ERTAŞ KILIÇ , Serkan EKİNCİ , Zafer KADIRHAN
5
2
1
3
1

1 Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi
2 Atatürk Üniversitesi, Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi
3 Aksaray Üniversitesi, Eğitim Fakültesi
4 Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

İnformal öğrenme, sınıf ortamları dışındaki öğrenme süreçlerini içeren günlük yaşantıda doğal bir şekilde
kendiliğinden meydana gelen ve deneyimler neticesinde gerçekleşen öğrenmeleri içerir. Belirli ve kısıtlandırılmış
mekanlarda ve zamanda öğrenimin gerçekleştirildiği formal öğrenme ortamlarına kıyasla, informal öğrenme
ortamlarında öğrenen birey kendini daha rahat ifade eder ve bu ortamlarda bireyin öğrenme ihtiyaçları daha kolay
ortaya çıkar. Planlı ve programlı bir şekilde formal eğitimin informal öğrenme ortamlarıyla desteklenip zenginleştirilmesi
sonucunda meydana gelen okul dışı öğrenme ortamları, anlamlı ve kalıcı öğrenmeyi sağlamada etkili bir yoldur. Bu
bağlamda bilim merkezleri, müzeler, hayvanat bahçeleri, botanik parklar, akvaryumlar ve planetaryumlar okul dışı
informal ortamlar olarak eğitim-öğretimde kullanılmaktadır. Bu ortamlardan biri olarak planetaryumlar genellikle büyük
bilim merkezleri bünyesinde hizmet vermektedir. Ayrıca pek çoğunda gökyüzü gözleminin yapılabileceği teleskoplar
bulunmaktadır. Sabit planetaryumlar yanı sıra taşınabilir planetaryumlar da mevcuttur. Taşınabilir planetaryumlar, yarı
küre şeklinde ve fazla zaman almadan şişirilebilen gezici öğrenme ortamlarıdır. Ağırlıklı olarak astronomi konusunda film
gösterimleri olan planetaryumlarda, astronomi dışında farklı birçok bilimsel konu da ele alınabilmektedir.
Bu çalışma kapsamında tartışılacak proje Ankara ilinde özellikle dezavantajlı bölgelerde öğrenim gören ortaokul
öğrencilerinin aileleriyle birlikte katıldıkları, bilimsel olduğu kadar sosyal yönden gelişimlerini amaçlayan bir toplumsal
sorumluluk projesidir. Sekiz ay boyunca her ayın son hafta sonunda önceden belirlenen okullarda mobil planetaryum
etkinliği gerçekleştirilmiştir. Etkinliklerde önce sınıflarda astronomi kavramlarına ilişkin temel bilgiler etkileşimli olarak
tartışılmış ve öğrenciler aileleriyle birlikte Hubble uzay teleskobunun maketini yapmışlardır. Maket etkinliği esnasında
ayrıca astronomi ile ilgili seçilen bazı belgeseller akıllı tahta yardımıyla katılımcılara izletilmiştir. Bunun devamında
kurulan planetaryumda öğrencilerin aileleriyle birlikte gösterimleri izlemeleri ve soru cevap eşliğinde astronomi ve uzay
bilimlerinde uzman kişilerle iletişim kurmaları sağlanmıştır. Yaklaşık 20-25’er dakika süren her bir planetaryum seansına
sınıf seviyelerine göre ayrılan 15’er öğrenci ve ailesi beraberce alınmıştır. Planetaryumdaki gösterimler Fen Bilimleri
Dersi Öğretim Programı’ndaki Dünya ve evren konu alanına giren ünitelere paralel içeriklerden oluşmaktadır. Sekiz ay
boyunca süren proje etkinliklerine ailesiyle beraber katılan toplam öğrenci sayısı 2566’dır.
Ülkemizde bu türden informal öğrenme ortamlarının okul içi öğrenmelere entegrasyonunu temel alan
çalışmaların sayısı ne yazık ki fazla değildir. Buradan hareketle, hem proje etkinliklerinin yansımalarını belirlemek hem
de ileride yapılacak benzer etkinliklere rehber olmak amacıyla çeşitli veri kaynaklarından veriler toplanmıştır. Projemiz
bileşenlerinden öğrenci, aile ve öğretmenlerin katılımıyla çeşitli veriler elde edilmiştir. Bunlardan ilki öğrencilerin
informal öğrenme ortamlarına yönelik algılarının belirlenmesi amacıyla bir “Okul Dışı Öğrenme Ortamı Ölçeği” geliştirme
çalışmasıdır. Süreçte ölçek geliştirme aşamaları sırasıyla uygulanmış, açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizi yapılarak
ölçeğin son hali verilmiştir. İkinci olarak, öğrencilerin, ailelerin ve öğretmenlerin planetaryum etkinliklerine ilişkin
görüşleri çeşitli veri toplama araçları ile belirlenmeye çalışılmıştır. Bu verilere ek olarak, planetaryum etkinliklerinde
tecrübeye sahip uzmanlarla görüşmeler düzenlenmiş ve planetaryumun bir informal öğrenme ortamı olarak rolüne
ilişkin düşünceleri ortaya konulmuştur. Nicel ve nitel veriler doğasına uygun olarak analiz edilmiş ve sonuçlar
yorumlanmıştır.
İnformal öğrenme ortamlarının yalnızca gezi yeri olma fikrinden çıkıp bu tarz ortamların uygun şekilde
düzenlenerek eğitim amaçlı kullanımının yaygınlaştırılması ve bilimsel nitelikte örnek uygulamaların geliştirilmesi adına
bu projenin bir örnek teşkil etmesi hedeflenmiştir. Bu araştırmadan elde edilen sonuçlardan en önemlileri olarak;
öğrencilerin öğrenme sürecine ailelerinin entegrasyonunun önemi, bilime ve bilimsel bilgiye erişimde toplumsal
farkındalığın arttırılması şeklinde sıralanabilir. Proje kapsamında yapılan etkinlikler, üniversite-okul-aile üçgeninde
gerçekleştirilen ender faaliyetlerdendir. Proje dizaynı çıktılarıyla birlikte detaylı bir şekilde tartışılacaktır. Bu çalışmanın
okul dışı öğrenme ile ilgili alandaki yapılacak çalışmalara yol gösterici olması beklenmektedir.

Anahtar Kavramlar: İnformal öğrenme, okul dışı öğrenme, planetaryum, fen bilimleri, astronomi

5