Page 66 - UFEK2017 Özetler Kitabı

3. ULUSAL FİZİK EĞİTİMİ KONGRESİ BİLDİRİ ÖZETLERİ KİTABI

B56 FİZİK DERS KİTAPLARINDA KULLANILAN BAZI METAFORİK
KAVRAMLARIN ANALİZİ

Tuğba BOLAT , Musa SARI
1
2

1,2 Gazi Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Fizik Eğitimi Bölümü, Ankara

Bu araştırma, ortaöğretim fizik ders kitaplarında kullanılan bazı metaforik kavramları belirlemek ve analiz etmek
amacıyla gerçekleştirilmiştir. Metafor, bilginin somutlaştırılmasında ve anlamlı hale getirilmesinde dolayısıyla öğrenmeyi
etkili hale getirerek bilginin kalıcılığının artmasında önemli rol oynamaktadır. Bu nedenle eğitim ve öğretim sürecinde
kullanılan ders kitaplarında ne sıklıkla ve ne şekilde yer verildiği tespit edilerek, sonuçları fizik eğitimi açısından
yorumlanmıştır. Metaforik kavramlar öğrencinin zihinsel ve dilsel gelişimi için gerekli ve yararlıdır. Metafor, yeni bilginin
kodlanması ve daha sonra geri getirilmesini kolaylaştırdığı için, öğrencilerin kavramları anlama ve ifadeleri hatırlama
yeteneğini artırarak onların dikkatini kaynak alana veya alışılmamış şekilsel ifadelere çekebilir. Ancak söylenilmek
istenenin daha kalıcı ve etkili hale gelmesi bireylerin metaforun altında yatan anlamı algılamasıyla doğrudan ilişkilidir.
Asıl önemli olan metaforların kişilerin zihnindeki karşılığıdır. Ülkemizde eğitim alanında birçok sorunla karşılaşılmaktadır.
Bu sorunlardan biri öğrencilerin soyut kavramları anlamakta zorluk çekmeleridir. Metaforlar, özellikle soyut kavramları
daha anlaşılır ve kalıcı hale getirmek için kullanılan etkileyici söylemler olarak kabul edilmektedir. Kavramların bireylerin
zihnindeki yapılanması farklılık göstermektedir. Bu nedenle bireylerin aynı kavramları farklı yorumlayabileceği göz ardı
edilmemelidir. Bu nedenle bir çok alanda metafor konusuyla ilgili araştırma yapılırken özellikle son yıllarda eğitim
alanında da metafor çalışmalarına sıkça yer verilmektedir. Ancak yapılan literatür taraması sonucu Fizik Eğitimi alanında
metaforlarla ilgili fazla çalışmaya rastlanmamaktadır. Literatüre bu yönden katkı sağlayacağı düşünüldüğü için bu çalışma
da fizik kitabında kullanılan metaforlar ele alınmıştır. Nitel bir araştırma olan bu çalışmada Tarama Modelleri
kullanılmıştır. Bu araştırmada yöntem olarak araştırmanın amacına uygun bir şekilde ders kitaplarının detaylı
incelenmesine olanak sağlayan döküman analizi yöntemi seçilmiştir. Araştırma sürecinde Milli Eğitim Bakanlığı
tarafından yayınlanan ve ortaöğretim kurumlarında okutulmakta olan 9., 10., 11. ve 12. sınıf fizik ders kitaplarındaki
metinler incelenmiş ve her kitapta kullanılan metaforik kavramlar tespit edilmiş ve bu metaforlar kavramlar Nietzsche’ye
göre sınıflandırılmıştır. Verilerin analizinde betimsel analiz ve içerik analizi kullanılmıştır. İncelenen 9, 10, 11 ve 12. sınıf
ortaöğretim fizik ders kitaplarından bazı metaforik kavramlar seçilerek bu çalışmada kullanılmıştır. İncelenen fizik ders
kitaplarında metaforik kavramlara sıklıkla yer verilmiştir. Araştırma sonucunda metaforik kavramların sınıflara göre
dağılımına bakıldığında metaforik kavramlar en çok 12. sınıf ders kitabında, en az 9. sınıf ders kitabında olduğu tespit
edilmiştir. Ders kitaplarında metafor kullanımı sınıf seviyesiyle doğru orantılı olarak artış göstermektedir. Bunun sebebi
öğrencinin anlamakta zorlandığı soyut olan konuların 12. sınıfta daha fazla yer almasıdır. Tespit edilen metaforik
kavramların çoğu soyut olan kavramları somutlaştırmak ve biçim kazandırmak için kullanılmıştır. Ders kitaplarında tespit
edilen metaforik kavramların çoğu bilindik kavramlar aracılığıyla soyut kavramları daha anlaşılır hale getirebilmek için
kullanılmıştır. Bu bağlamda metafor kullanımının sınıf seviyesiyle doğru orantılı olarak artmasının hem metaforun anlam
ve yapısına hem de kullanım amacına uygun bir durum olduğunu söylemek mümkündür. Nietzsche’nin yaklaşımına göre,
varlığı anlama ve anlamlandırma yönünden beş çeşit metafor vardır. Bunlar; benzeşimci (analogy), yorumlayıcı
(interpretative), açıklayıcı (explanatory) , tasarımcı (imaginative) ve hesaplayıcı (calculator) metaforlardır. Nietzsche’nin
sınıflandırmasına göre, ders kitaplarında tespit edilen metaforik kavramlar incelendiğinde ağırlıklı olarak açıklayıcı,
yorumlayıcı ve tasarımcı metafor grubunda yer aldığı görülmektedir. En az kullanılan metaforların ise hesaplayıcı
metafor grubunda olduğu görülmüştür.

Anahtar Kavramlar: Fizik eğitimi, ders kitabı, metafor

54